Wednesday, January 14, 2009

Crisis!

Een politieke blog vandaag. Het rommelt weer in het oosten: de gascrisis. Ook in Europa heeft het gerommel grote invloed. Reden genoeg hier een blog aan te wijden.

Een groot deel van het Russische gas dat voor Europa bestemd is, wordt getransporteerd via Oekraïne door de pijpleiding ‘Droezjba’, wat ‘vriendschap’ betekent. De conflicten tussen Rusland en Oekraïne omtrent deze ‘Droezjba’ spelen inmiddels al zo’n 4 jaar zijn nu flink uit de hand aan het lopen: Oekraïne denkt recht te hebben op gasprijzen die ver beneden de marktconforme prijs liggen. Ze ontkent achterstallige betalingen te hebben terwijl Rusland nog een bedrag van $1,6 miljard verwacht. Rusland wil Oekraïne geen gas meer leveren en nu zit ook een deel van Europa zonder gas.

Achtergrond
Waarom denkt Oekraïne recht te hebben op bizar lage gasprijzen?
Allereerst werd in de tijd van de Sovjet Unie gratis gas geleverd aan de Sovjetrepublieken. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is Rusland het gas blijven subsidiëren, maar heeft de subsidie wel beetje bij beetje verminderd en voor sommige voormalige Sovjetrepublieken al geheel stopgezet. Oekraïne stelde na de Oranje Revolutie dat Rusland de prijzen wilde verhogen omdat Rusland haar af wilde straffen voor de ‘democratische weg naar Europa’ die ze ingeslagen was. Er zijn echter veel republieken die ook een prijsverhoging hebben gehad, zoals Armenië, een bondgenoot van Rusland. Armenië betaalde op dit moment namelijk precies dezelfde gasprijs als Georgië, waarmee Rusland ook voor de oorlog van 08-08-2008 al een heel slechte relatie had.
Rusland draagt als argument nog aan dat het economisch gezien erg onlogisch is om gas te gaan subsidiëren met als reden dat het naar voormalige Sovjetstaten gaat. Oekraïne is aangesloten op het Europese netwerk en bij een instandhouding van de prijs zou Oekraïne dus goedkoper Russisch gas aan Oekraïne kunnen leveren dan Rusland.

Het oude conflict
Het geschil tussen Gazprom / de Russische staat met Oekraïne over de gasprijs die in Oekraïne gehanteerd werd voor het Russische gas dat ze kopen en de prijzen van het gastransport door Oekraïne, begon na de Oranje Revolutie, in maart 2005. Omdat er over de gasprijzen en het transport geen akkoord bereikt kon worden, heeft Rusland op 1 januari 2006 Oekraïne afgesloten van de gastoevoer. Op 4 januari is dit weer hersteld omdat er een voorlopig akkoord bereikt was. In oktober 2007 en maart 2008 herleefde dit conflict echter weer.

Het punt in 2005 was dat Oekraïne Russisch gas kreeg voor een prijs die lager is dan de Russen zelf betalen. Gazprom wilde de afgesproken prijs voor het gas verhogen naar een meer marktconforme prijs. Deze verhoging kwam neer op ongeveer een vervijfvoudiging van de aanvankelijke prijs. Hiermee kon Oekraïne niet akkoord gaan en er kon dus geen contract getekend worden. Geen contract, geen koopovereenkomst, geen levering: Het gas werd afgesloten voor Oekraïne, en er werd precies die hoeveelheid die voor Oekraïne bestemd was minder door de leidingen gevoerd dan eerst. De rest van Europa zou hier dus geen schade door leiden. Dit gebeurde wel – aanvankelijk dacht men dat er toch minder dan afgesproken door de leidingen gestuurd werd, maar later bleek dat dit kwam omdat Oekraïne illegaal gas aftapte. Dit had te maken, zo stelde Neftogaz, de gasmaatschappij van Oekraïne, met de strenge winter van dat moment waardoor de bevolking gevaar zou lopen zonder verwarming.
Veel westerse media en Oekraïne zelf, zagen de repressies van Rusland als een straf voor de Oranje Revolutie. Hier moet opgemerkt worden dat Oekraïne niet akkoord wilde gaan met de prijzen die veel minder dan marktconform waren en dat er zonder akkoord logischerwijs niet geleverd wordt.
In de westerse media werd Rusland afgeschilderd als de grote boze wolf. De gastoevoer naar Oekraïne werd zomaar afgesloten! Erg waarheidsgetrouw acht ik dit beeld echter niet.
Op 29 december 2005 bood V. V. Poetin Oekraïne een lening aan om de kosten van het gas te dekken, maar dit werd direct geweigerd, zonder ook maar naar de voorwaarden te bespreken. Op 31 december 2005 bood Poetin aan de prijzen pas per april te verhogen, onder voorwaarde dat Oekraïne nu akkoord zou gaan. Ook dit aanbod werd direct geweigerd. Op 4 januari 2006 werd dan toch een vijfjarig contract getekend waarin de prijzen voor het daaropvolgende half jaar werden vast gelegd.

Op nationaal politiek gebied is er ook het een en ander voorgevallen in beide landen: Allereerst klaagde Joelija Timosjenko - de partijvoorzitter van Blok Joelii (een van de grootste politieke partijen van Oekraïne) en de toenmalige premier van Oekraïne - de Neftogaz aan voor een schending van de staatsbelangen van Oekraïne.
De lijsttrekker van de liberale democratische partij van Rusland, Vladimir Zjirinovsky zei hierop, dat hij een parlementair onderzoek gaat beginnen naar de mogelijke schending van de staatsbelangen van Rusland.
Dit deed echter niets af aan de inter-presidentiële politiek: 11 januari 2006 troffen de beide presidenten elkaar en besloten ze meer te gaan samenwerken en concludeerden ze dat het conflict nu echt helemaal voorbij was.

Herleving van het conflict
1 januari 2009. Net als exact drie jaar geleden zit Oekraïne zonder gas. Misschien was het dan toch niet helemaal voorbij.
Oekraïne heeft dit keer wel een contract over de levering, dus enige verbetering is merkbaar. Het niet-nakomen van dit contract is echter ditmaal de reden voor het afsluiten van de gastoevoer. Concreet betekent dit een betalingsachterstand van tussen de 1,6 en 1,7 miljard dollar.
Vanaf 1 januari zou een nieuwe gasprijs bepaald moeten worden, in het kader van het in 2006 gesloten contract. De prijs werd gesteld op $250,- per m3 (N.B. de prijs voor de EU ligt op $450,-) maar Oekraïne ging hiermee niet akkoord. Bovendien ontkende Oekraïne de betalingsachterstand. Als reactie hierop verhoogde Gazprom de prijs naar $450,- de marktconforme prijs. Oekraïne ging wederom niet akkoord.
Rusland kreeg dus de keus: gratis te leveren, of niet.

Gevolgen voor Europa
Nederland is van mening dat het zich niet dient te mengen in dit conflict aangezien ze geen partij is. Al worden er wel ferme uitlatingen gedaan door Nederlandse politici. Zo zei Jeanine Hennis-Plasschaert, Europarlementariër voor de VVD over de gascrisis:

,,Een blind paard kan zien dat Rusland het gas inzet als politiek instrument'', zegt de VVD'ster. ,,Wij moeten het durven benoemen als een politiek geschil. Rusland heeft immers vele problemen met Georgië en Oekraïne, die uiteindelijk een aanvraag tot EU-lidmaatschap zullen indienen. Maar de EU loopt steeds op eieren om Rusland als energieleverancier niet te irriteren. Hoog tijd dus om onze gasinkoop te spreiden.''

Wat EU-lidmaatschap en de oorlog met Georgië met de gascrisis te maken hebben, is mij niet geheel duidelijk en bovendien lijkt de eerste zin verdacht veel op een drogreden.

Een mening van Nederland als staat zou echter op zijn plaats kunnen zijn. We kunnen namelijk heel goed het slachtoffer worden van dit conflict:
Een derde van de Oekraïense export is bestemd voor Europa en dit wordt alleen maar meer. De groei van de Nederlandse import van Oekraïense producten steeg in 2007 met 46,4% ten opzichte van 2006. De cijfers van 2008 zijn nog niet bekend, maar gezien het opheffen van de importbeperkingen in 2008 (vanwege de Oekraïense toetreding tot de WTO) zal de Oekraïense export naar Nederland alleen maar meer gegroeid zijn.
De nadruk binnen de Oekraïense export ligt op landbouw, de zware industrie (kolen, staal, ijzer, machines etc.) en chemische bulkproducten (kunstmest e.d.). Doordat Oekraïne nog steeds (zelfs na de verhoging van de tarieven naar zogenaamd ‘marktconform niveau’) veel lagere prijzen betaald dan de rest van Europa kan zij goedkoper produceren. Hierdoor wordt de marktpositie van Europese bedrijven in deze sectoren – die wel aan marktconforme gasprijzen gebonden zijn – verslechterd.
Over de gastoevoer hoeft Nederland zich geen zorgen te maken gezien de hoeveelheid eigen gas en pijpleidingen die ons verbinden met andere landen dan Rusland. Op de lange termijn zal de Nordstream pijpleiding door de Baltische Golf de levering van Russisch gas kunnen verzekeren, aangezien het gas dan niet meer door Oekraïne hoeft.

De rest van Europa heeft nu echter de gevolgen van de herleving van de gascrisis al gevoeld. Rusland zegt genoeg gas te hebben geleverd, maar Oekraïne zegt dit keer niets te hebben afgetapt. Feit blijft dat Italië, Duitsland, Macedonië, Turkije en Griekenland ernstig last hebben van een kleinere toevoer en Bulgarije, Oostenrijk, Roemenië, Servië, Slowakije en Tsjechië zeggen zelfs helemaal geen gas via Oekraïne te hebben gekregen.
Rusland zegt nog wel degelijk te leveren en stelt dat de dus schuld bij Oekraïne ligt.

Er zijn alternatieve routes, maar de capaciteit hiervan is vele male kleiner en hoe verder gas omgeleid wordt, hoe kostbaarder het wordt en hoe meer je aan capaciteit verliest.
De alternatieve routes zouden dus alleen op hele korte termijn een oplossing kunnen bieden en gezien de berichtgeving uit Polen (die stelt ook geen Russisch gas meer te krijgen) lijkt deze korte termijn inmiddels verlopen te zijn. De enige mogelijkheid om het probleem snel op te lossen is Rusland zo ver proberen te krijgen de gastoevoer naar Oekraïne te hervatten. Voor Rusland zou dit in de praktijk betekenen om ofwel gratis gas aan Oekraïne te gaan leveren, ofwel op hele korte termijn een akkoord te bereiken omtrent de gasprijs voor Oekraïne en de achterstallige betalingen. De Russische premier Poetin heeft aangekondigd de gastoevoer te hervatten onder voorwaarde dat er internationale waarnemers aanwezig zijn bij de grens met Oekraïne.

Oekraïne blokkeert deze toevoer nu echter weer. De voorwaardes die Rusland stelt, zouden onacceptabel zijn. Bulgarije zit nu wel zonder gas. Dát is onacceptabel!
Een paar vragen heb ik nog wel: hoe zit het bijvoorbeeld met de aansprakelijkheid? De schade die Europa geleden heeft door de crisis zou verhaalt moeten kunnen worden op een van de partijen wegens contractbreuk. Oekraïne heeft een transportverplichting en Rusland een leveringsverplichting. Aangezien Rusland niet aan alle leveringsverplichtingen voldaan heeft, zou voor die periode Rusland aansprakelijk kunnen worden gesteld. Er is echter een direct causaal verband tussen de Oekraïense politieke spelletjes zoals hiervoor beschreven en het niet leveren van Rusland. Zou alles dan op Oekraïne verhaald kunnen worden?
De Europese Commissie dreigt al met juridische stappen, dus deze vraag zal in de nabije toekomst wellicht beantwoord kunnen worden.
Hoe zit het dan met de levering aan Polen (en indirect ook Duitsland). Polen was aangesloten op een leiding die niet door Oekraïne loopt, maar door Wit-Rusland. Hierdoor werd echter ook geen gas vervoerd als we de Polen moeten geloven. Natuurlijk, de capaciteit is veel kleiner en het is duurder om via deze leiding gas te vervoeren. Ook is het niet geschikt voor de lange termijn, volgens het TNO, en móest het een keer fout gaan. Is het dan nu fout gegaan? Wat is er dan precies fout gegaan? Ook hier is de aansprakelijkheidsvraag een leuke. Stel, Oekraïne wordt aansprakelijk gesteld voor alle schade: Rusland heeft drie jaar geleden de alternatieve routes als garantie gebruikt voor constante levering; ook als Oekraïne nog eens transport zou blokkeren. Deze garantie blijkt nu niet waargemaakt te kunnen worden.

Heel erg interessant allemaal, maar die Bulgaren zullen het wel koud hebben!



No comments: